Tożsamość Pomorza Zachodniego nierozerwalnie związana jest z epopeją generacji polskich żołnierzy, którzy wiosną 1945 roku walczyli na tym obszarze. Działania militarne, które przed laty poprzedzały wcielenie części niemieckiej prowincji Pommern do Polski, znane są w historiografii jako operacja pomorska, w której uczestniczyły siły 1. i 2. Frontu Białoruskiego (FB). W skład tego pierwszego związku strategicznego wchodziła 1. Armia Wojska Polskiego (1. AWP) licząca około 75 tys. żołnierzy. W okresie od 1 marca do 4 kwietnia 1945 roku związki taktyczne i oddziały armii uczestniczyły w opanowaniu tego regionu, płacąc za to życiem 8.668 żołnierzy z ogólnej liczby 20 tys. poległych 1. Armii Wojska Polskiego1 . Po raz pierwszy 1. Armia WP wystąpiła wówczas całością sił, realizując zadania, stawiane przez dowódcę 1. FB marsz. Gieorgija Żukowa. Polacy w lutym 1945 roku uczestniczyli w boju o przełamanie Wału Pomorskiego, zabezpieczali prawe skrzydło 1. Frontu Białoruskiego, zdobywali Kołobrzeg, walczyli też w innych miejscach regionu, który po wojnie określono mianem Pomorza Zachodniego. Chrzest bojowy wojska, z którego wywodził się ten związek operacyjny, nastąpił w październiku 1943 roku w bitwie pod Lenino w rejonie tzw. bramy smoleńskiej, choć do walki poszła tam tylko jedna dywizja piechoty wzmocniona pułkiem czołgów. W miarę posuwania się Armii Czerwonej na zachód do wojsk gen. bryg. Zygmunta Berlinga wcielano coraz więcej polskich rekrutów, tak więc potencjał tworzonego nad Oką wojska rósł2 . Kolejne boje rozegrały się w latem 1944 roku na przyczółku pod Dęblinem i Puławami, gdzie walczyła 1. i 2. Dywizja Piechoty, kilka tygodni później pod Studziankami, tam chrzest bojowy przeszła 1. Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte. W wymiarze publicystycznym poświęcenie młodych, przeważnie dwudziestoletnich żołnierzy Wojska Polskiego, którzy urzeczywistnili ambicje piastowskich władców o oparcie swojego władztwa o Bałtyk, stanowiło szeroko opisywany w dobie PRL epizod II wojny światowej...
(Ze Wstępu)
