Podsumowawszy stan sztuki wojennej pod koniec XV wieku, pozostawiamy ja na poczatku nowej epoki, ktora miala trwac przez kilka stuleci. Kolejna naprawde wazna data w historii wojskowosci jest data wynalezienia bagnetu, ktory zmienil oblicze wojny i "uczynil pikiniera z kazdego muszkietera" - lata 1494-1690 to w zasadzie okres "piki i muszkietu". Zobaczylismy pierwsze oznaki charakteru nowej epoki podczas badania historii Szwajcarow, a pierwsze triumfy piki zostaly szczegolowo przedstawione az do dwoch zdumiewajacych zwyciestw pod Grandson i Morat (1476), ktore po raz pierwszy pokazaly Europie, ze rozpoczal sie nowy okres w historii taktyki. Pika nie byla jednak w pelni samowystarczalna, jak zauwazyl Machiavelli, zanim wiekszosc jego wspolczesnych odkryla ten fakt. Musiala otrzymac dobre wsparcie ze strony innych rodzajow broni, o czym wystarczajaco swiadcza jej porazki pod Marignano i Bicocca. Ostatnia konsekwencja lekcji, jakimi byly wielkie wojny wloskie, bylo zastapienie piki muszkietem - dzieckiem tej niegdys pogardzanej recznej broni palnej, ktora po raz pierwszy stala sie powazna bronia w rekach husytow Zizki. Kiedy pika i muszkiet zostaja polaczone w szesnastowiecznym "regimencie", znajdujemy sie w samym srodku nowego okresu w sztuce wojennej. Byl to jednak okres, w ktorym pika i muszkiet, choc dominujace, nie rozstrzygaly wszystkiego, poniewaz dzialo polowe zaczynalo zyskiwac na znaczeniu, a jezdziec mial przed soba wielka przyszlosc, kiedy zaczal sie pozbywac owego absurdalnego ciezaru zbroi ochronnej i na powrot zyskiwac coraz wieksza mobilnosc. Zbrojny stal sie demi-lansjerem okolo 1560 roku, kiedy uwolnil swe dolne konczyny od krepujacego ciezaru nabiodrkow i nagolennikow. Pozniej, jako zwykly "kirasjer", majac jedynie napiersnik i naplecznik, stal sie jeszcze wiekszym mistrzem. W XVII wieku.
